Məntiq

Eyniyyət qanunu və onun idrak prosesində rolu Məntiqi təfəkkürün ümumbəşəri xassələrindən biri fikrin müəyyənliyidir. Mühakimə prosesi bu xassədən məhrum olarsa, onda hər cür mənasını itirə bilər. Fikrin müəyyənliyinin obyektiv əsasını maddi gerçəkliyin ən mühüm xassələrinin, tərəflərinin şüurumuzda inikası təşkil edir. Konkret mühakimə prosesində eyniyyətin gözlənilməsi təfəkkür qanunudur, buna əməl olunduqda...

Ziddiyyət (yaxud Ziddiyyətsizlik) qanunu İstənilən predmetdə eyni vaxtda müəyyən bir əlamətin olduğunu və ya olmadığını söyləmək mümkün deyildir. Belə ki, formal məntiqi baxımdan fikrin ziddiyyətliliyi yol verilməzdir, o, idrak prosesində dolaşıqlıq yaradır. Predmet və hadisələrin inkişaf prosesini dərk etmək hər cür hərəkət və inkişafın mənbəyi olan daxili ziddiyyətlərin mübarizəsini aşkara...

Üçüncünü istisna qanunu Bu qanun ziddiyyətsizlik qanunu ilə sıx bağlıdır. Əvvəlki məqalədə də deyildiyi kimi eyni vaxtda və münasibətdə bir-birinə əks söylənilmiş iki fikrin ikisi də həqiqi ola bilməz, bunlardan biri yalan olmalıdır. "Bunların hər ikisi yalan ola bilərmi?" sualına isə ziddiyyət qanunu cavab vermir. Bu suala üçüncünü istisna qanunu...

Məntiq nədir? Məntiq, “doğru düşünmənin prinsiplərini ortaya qoyan elmdir” kimi tərif edilir. Düşüncəmizin normal fəaliyyətini psixologiya elmi araşdırar.  Ancaq duyğu və iradə fenomenləri məntiqə maraqlı deyil. Bu halda duyğu və iradə fenomenlərini tədqiq sahəsindən xaric etsək, sadə zehin hadisələri üzərində etdiyimiz araşdırmalarla düşünmənin elmini öyrənmiş oluruq. Məntiq kəlməsi yunan sözü olan `logike`nin ərəbcə tərcüməsidir....

Kafi əsas qanunu Formal-məntiqi qanunlar içərisində bu qanun da mühüm yer tutur və digər qanunlarla sıx əlaqədədir, onunla dialektik vəhdət təşkil edir. Əgər fikir müəyyənlik xassəsinə (eyniyyət qanununda olduğu kimi) malikdirsə, bu, onun digər fikirlərlə qarşılıqlı əlaqəsində həqiqi yaxud yalan olmasının müəyyənləşdirilməsinə imkan verir. Bu, o deməkdir ki, fikirdə məntiqi...

"Əqli nəticələr sistemində induksiyanı ayrılıqda düşünmək olmaz, o deduksiya ilə sıx əlaqədardır." Bu əlaqəni konkret belə bir müddəa ilə ifadə etmək olar: “İnduksiyasız deduksiya və əksinə, deduksiyasız induksiya yoxdur”.  Həqiqətən induktiv yolla alınan ümumi biliklər olmasaydı, bu biliklərə əsaslanan deduktiv əqli nəticə də mümkün olmazdı. Öz növbəsində deduksiya təkcə və...

                                          Post hoc ergo propter hoc  Hər bir mühakimə prosesində olduğu kimi, induksiyada da müəyyən səhvlər vardır. Bunlardan ən geniş yayılanı hadisələrin səbəbiyyət əlaqələri ilə zaman ardıcıllığının eyniləşdirilməsidir. Məntiqdə bu səhv...

                                    İnduksiya və ya induktiv əqli nəticə nədir?                                                    ...

                                        Əqli nəticənin xarakteristikası Ən çox istifadə olunan təfəkkür formalarından biri də əqli nəticədir. Bu formanın xüsusi rolu onunla izah edilir ki, insan heç də həmişə dünyadakı hadisə və prosesləri bilavasitə...

                                        Sadə qəti sillogizm nədir? Deduktiv əqli nəticənin ən çox işlənilən növü sadə qəti sillogizmdir. Sillogizm (yun. Sillogismos – nəticə çıxartmaq, yekun, xülasə eldə etmək) elə əqli nəticədir ki, orta terminin...